SİVAS FOLKLÖR

SIVAS_Cariklar_2

SİVAS
İLÇELERİ
TARİHİ YAPITLAR
SİT ALANLARI
DOĞAL GÜZELLİKLERİ
YEMEKLERİ
FOTO GALERİ
FOLKLÖR

Giyim Kuşam

ERKEK KIYAFETLERİ

Yörede giyilen erkek kıyafeti genel olarak başta fes olmak üzere; gömlek, pantolon tipinde zıvga/zivga, üzerine yelek ve bele bağlanan kuşakla tamamlanır. Aksesuar olarak; gümüşten yapılan köstek, muska ve saat kullanılır. Ayağa ise yün çorap ve yemeni giyilir.

İŞLİK/ GÖMLEK:

Sırta, beyaz yün dokumadan yapılmış, “İşlik ” adı verilen bir gömlek giyilir. İşliğin yakası boyuna parelel kesilip, üç parmak genişliğinde yaka dikilir. Yaka, yandan sol tarafta, omuz başına kadar açıktır ve siyah düğmelerle kapatılır. Bedenin ön ortasında, üç parmak genişliğinde pat vardır. Patın üzerine süs amacı ile altı adet siyah düğme dikilir. Patın sağ ve sol yanına üçer adet nervür yine süslemek amacı ile yapılır. İşliğin kolları uzun, kol ağzı manşetlidir ve tek düğme ile kapatılır. Yaka etrafına, patın kenarlarına ve manşetlere ince siyah biye geçirilerek süslenir. Manşet, yaka ve patın üzeri beyaz iplikle makinada baklava dilimi şeklinde dikilir.
ŞALVAR- ZIVGA- ZİVGA: İşliğin altına genelde lacivert renkli, yün dokuma şayk kumaştan yörede şalvar-zıvga-zivga tabir edilen pantolon giyilir. Beli uçkurlu olup arkası az kırmalı olanına şalvar denir. Önde ilik cepler bulunur. Diz üzerine yaklaşık 70 cm. uzunluğunda bilek kısmına ise yaklaşık 30-35 cm. çift kat mavi çuha dikilir. Dize dikilene ” Dizleme ” denir. Üst kısmı elips şeklinde, bileğe doğru olan kısmı sivri, üçgenimsidir. Bilektekiler yuvarlak, üst ucu dilimlidir. Bunların etrafı aynı renk kaytanlarla çevrilir. Şalvarın ön ve arkasında kaytan süslemeler vardır. Arkada ayrıca kırmalı paçanın altında bacak arasına yakın, aşağı doğru incelen, üçgen şeklinde beyaz renkli ” peyik ” ler dikilir. Peyiklerin ucundan çıkan aynı renk kaytanlar yanlara dönmektedir. İşliğin etekleri zıvganın içine sokulduktan sonra, bel uçkurla sıkıca bağlanır

YELEK:

İşliğin üzerine genelde zıvganın renginde, siyah yelek giyilir. Yeleğin yakası “U ” kesimli, göğüs altına inecek şekilde kruvazedir. Çift sıra halinde gümüş düğme-biritlerle iliklenerek kapanır. Kolsuz olup, içi çizgili kumaşlarla astarlanır, boyu bele kadar iner. İki yanında ilik cep bulunur. Yakanın etrafına, cep ağızlarına siyah kaytan geçirilir. Bazı yeleklerin bütün yüzeyi kaytanla işlidir. Ayrıca yörede ” Kazeki ” denilen yakasız uzun kollu ceket de giyilir.
ŞAL: Bele ” Gürün Şalı ” bağlanır. Kare şeklindeki şal, ikiye katlanır. Üçgen şeklini olan şalın uzun ucu tekrar içe katlanır, daraltılarak bele, işliğin üzerine sarılır.

FES:

Başa kırmızı, siyah püsküllü fes giyilir. Poşu, sarı-yeşil-lacivert-pembe vb. renklerde olabilir. Bundan başka keçi kılından tek şiş ile örülmüş beyaz, kahverengi ” papak ” da giyilir. Ayrıca üzeri işlemeli beyaz dokumadan ” terlik ” baş giyim çeşitidir. Pullarla ve püsküllerle süslemelere zenginlik kazandırılır.

ÇORAP VE AYAKKABI:

Ayağa, nakışlı yün çorap, üzerine siyah meşinden yapılan kulaklı yemeni giyilir. Sivri burunlu, ucu kıvrık, arkası kulaklı, yüzü bileğe kadar kapalı, uzun topuklu, yanlarda içten lastiklidir. Ayrıca tokalı çarık da giyilir.

AKSESUARLAR:

Aksesuar olarak ise, boyunda üçgen şeklinde gümüş muska, göğüs üzerinde gümüş köstek vardır. Köstek sağ taraftan sola doğru takılır. Saat, kuşak veya serhatlik arasına sokulduktan sonra zinciri göbek üzerine sarkıtılır. Bazen kola pazubentte takılır.

GİYİM

Sivas ve çevresinin geleneksel giyim-kuşam genel karakteri ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu illerinin giyim kuşamına çok yakındır.
Kadın ve erkek giyimi diğer illerde olduğu gibi son yıllarda hızlı bir değişime uğramıştır

KIZ KIYAFETLERİ:

Genelde giyilenler; Köynek, iç saya, dış saya, şalvar;elbise olarak bindallı, üç etek, dövme giyilir, üzerine salta/cepken, önlük;bele kuşak veya gümüş kemer; başa, “baş makinası”, üzerine Bartın yazması, pullu, fes , Hindi örtülür.Ayağa renkli çorap ve çarık giyilir.

Gömlek/Köynek:

Yörede modeli aynı, dikilen kumaş ve süslemesi farklı iki ayrı gömlek giyilir. Köynek tabir edilen bu gömlekler, rengarenk desenli basma türü pamuklu kumaştan yapılır. İki parmak genişliğinde dik yakalı, önü bele kadar açık ve patlıdır. Boyu kalçaya kadar uzun olan gömleğin kolları da uzundur ve uçları serbesttir.
İç Saya: Desenli, pamuklu kumaştan yapılan içlik (Yıldızeli İlçesi, Topulyurt Köyünde giyilir) üzerine iç saya giyilir. Beyaz pamuklu kumaştan düz kesimli, omuzdan hafif düşen (Japone kol) kısa kollu, iki parmak genişliğinde dik yakalı ve önü bele kadar açıktır. Tek düğme ile önü kapatılır. Boyu diz altına kadar inen iç sayanın yanları etek ucundan kalça hizasına kadar açıktır. Göğsün bir karışa yakın ön kısmı ve yaka etrafı zigzag formlarla işlenir. Ön ve arka etek uçları kalça hizasına kadar renkli iplerle kanava işlenir. Etek uçları ve yırtmaçların kenarlarına da işlenen renklerden yapılan püsküller takılır.

Dış saya:

Üçetek İç sayanın üzerine yine beyaz pamuklu kumaştan hazırlanan dış saya biçimindedir. İki parmak genişliğinde dik yakalı ve uzun kolludur. Dış sayanın etekleri bele kadar, kolların üst kısımları ise omuzdan dirseğe kadar işlemelidir. Kolağızları da etek uçlarındaki gibi süslemelidir. Etekte yapılan süslemeler hariç diğer kısımlar pullarla süslenir. Arka eteğin etrafı, kol ağzı (iki sıra halinde) ve kol evi, renkli iplerle püskül yapılarak süslenir.

Şalvar:

Yörede değişik tipte şalvarlar kullanılır. Çintiyan/ don gibi isimler alır. Zara ilçesi Yapak Köyü’nde giyilen şalvarın kumaşı, canlı renklerle desenli pazenlerdir. Bol kesimli, beli uçkurlu, paçaları bağcıklıdır. İçi Amerikan bezi vb. kumaşlarla astarlanır. Paçalar diz altındaki bağlarla bağlanarak aşağı serbest bırakılır. Boyu ayak üzerinden dört-beş parmak yukarıda kalır. Hafik ilçesine bağlı Çınarlı Köyü’nde giyilen şalvar, ” al bez” denilen kırmızı renkli düz pamuklu kumaştan yapılır. Ağı yukarıda, paçaları hafif bol (çatal bacak), boyu diz altına kadardır. İçi yine astarlıdır. Beli uçkurludur, paçalar bağcıkla toplanır. Yıldızeli İlçesi Topulyurt Köyü’nde ise şalvarın üst kısmı lacivert renkli dokumadan yapılır. Paça kısımları ise taraklı kutnu kumaştandır. Bu iki kumaş, kalçanın alt kısmında birbirine eklenerek dikilir. Şalvarın ağ kısmı da lacivert kumaştan hazırlanır. Yine çatal bacak şeklinde ağı yukarıda, beli uçkurlu, paçaları ise büzmelidir. paçalardan bir karış yukarısına ve iplik ile baklava dilimi tarzında makina dikişiyle süslemeler yapılır.

Entere/Fistan:

Şalvarın üzerine üçetek entari veya Entere/Fistan denilen elbiseler giyilir. Entere/Fistan, kırmızı-mavi-turuncu renkli kadifeden dikilir. İçi astarlanan bu elbiselerin yakası iki parmak genişliğinde dik yakalıdır, önü bele kadar açıktır ve bel kısmı tek düğme ile kapatılır. Belden büzgülü olan elbisenin etek ucuna sutaşı ile bir karış genişliğinde zigzag süsler yapılır. Kollar uzundur, kol ağızları da manşetle kapatılır.

İçlik/Yelek:

Fistan/Enterenin üzerine; içlik/yelek giyilir. İki parmak genişliğinde dik yakalı olan yeleğin boyu bele kadar, kolsuz, önü düğmelidir. Ön eteklerin sağ ve sol kenarlarına ve etek uçlarına renkli sutaşları ile zigzag süslemeler yapılır. Bu süslemelerin arasıra düğmeler dikilerek zenginleştirilir. İçi astarlanan yelek, entarinin üzerine giyildiği zaman önü iliklenir.

Üçetek/Üç Peşli / Peşli:

Bu entari “Mecidiye Kutnu” , “Taraklı Kutnu” , ” Altıparmak” denilen kumaşlardan yapılır. İki parmak genişliğinde dik yakalı olan peşlinin boyu diz altına kadar iner. Kolları uzun ve kol uçları “balık ağzı” yenlidir(işlidir). Yanları bele kadar açıktır, etek etrafına simli harçlar geçirilir. Kol yeri oyulmadan düz takılır. Yaka tarafına etamin üzerine işli bant geçirilir. Bantın boyu bele kadar uzundur. Peşli entarinin önünden yeleğin işli kısmı görünür. Üçeteğin ön etekleri, önde birbirinin üzerine kapanacak şekilde belde toplanır. Yanlardan köyneğin etek ucundaki pulboncuk işlemeli kırma süsler görülür.
Kuşak: Üçeteğin üzerine yün kuşak sarılır. Genellikle “Trablus Kuşağı” kullanılır. Kare şeklindedir, ikiye katlanarak üçgen şekline getirilir. Bu şekilde arkadan dolanarak, bağcıklarla önde bağlanır. Ya da kolandan, uçları boncuk ve püsküllerle süslü bel bağı ile kuşak bağlanır. Bel bağının uçları arka kalça üzerinden aşağı sarkıtılır. Yine arkaya bele boncuklarla örülerek hazırlanan “Aralık” bağlanır.
Önlük: Dikdörtgen şeklinde, renkli, desenli, yün dokuma veya üzeri sutaşları ile süslenen bezden yapılan önlükler; üzerindeki motiflere göre aynalı vb. isim alır. Etrafı ve etek uçları renkli ipliklerle püsküller yapılarak süslenen önlüğün boyu, entarinin uzunluğundadır. Bele “çizeli ” veya ” yan bağ ” ile bağlanır.
Cepken/Salta: Üçeteğin üzerine yörede ” Delme ” adı verilen cepken giyilir. Delme, kadife veya çuhadan yapılır ve üzeri simkılaptan ile işlenir. Boyu bele kadar olan cepkenin kolları dar, kol boyu bilek hizasındadır. Yakası ” V” kesimli, önü açıktır. Çepken/Delme eğer kadife üzerine sırma işlemeli ise buna ” Kadama” da denir. Kadama, kollu veya kolsuz yapılır. Kol altına rahat hareket sağlamak için ” kuş” parça (Üçgen şeklinde) dikilir.

Fes/Alınnık:

Başa fes veya alınnık giyilir. Fes bir karış yüksekliğindedir. Ön kısmı kesilerek başa oturtulur. Fesin üst kısmında gümüş tepelik, alın kısmında ise üç sıra halinde gümüş paralar dizilir. Yıldızeli ilçesi, Topulyurt Köyü’nde kullanılan fes ise kırmızı renktedir. Fesin tepe kısmı içine yün doldurularak hilal şeklinde dikilir. Alın kısmına yeşil-kırmızı-sarı vb. renkte sutaşlarıyla süslemeler yapılmış siyah bezden bant dikilir. Şakak kısmlarına ise stilize çiçek motifi şeklinde tazı boncuğundan süslemeler takılır. Beyaz boncuklarla dut motifleri ile örülmüş bir çene bağı, çene altıdan geçirilerek fesin düşmemesi sağlanır. Merkezde ise fesin alın kısmına altın dizilir.
Bartın Yazması: Baş makinasının üzerine renkli çiçekli ” Bartın Yazması ” adı verilen yemeni örtülür. Örtü olarak da adlandırılan yemeni üçgen katlanarak başa örtülür. Sol uç, çene altından geçirilir sonra iki uç sağ tarafta birbirine dolanarak, bir uç enseden, diğeri tepeden geçirilir. Başın sol yanından bağlanır. Yemeninin etrafı pul oyalı olduğu için başın çevreside pullarla çevrelenir.

Pullu:

Bartın yazmasının üzerine “pullu” örtülür. Pullu, kırmızı veya yeşil renkli şifon ya da kreptendir. Üzeri pul ile üçer adet ve üç sıra yuvarlak formda motiflerle işlenir. Örtünün üzerine alına gelecek olan ucu dışarıya katlanarak başa örtülür. Diğer iki uç arkaya atılır. Zara ilçesi Yapak Köyünde bu örtüye “pullu” veya “poşu” da denir.

Çorap – Ayakkabı:

Ayağa, beyaz yün çorabın üzerine çarık giyilir. Çarığın üzeri kapalıdır, bazılarının üzeri deriden yapılmış süslemelerle ve metal zımbalarla süslenir. Bağcıklı veya tokalı da olabilir. Çarıktan başka siyah yemeni, kundura da giyilir. Renkli yünlerle örülen yün çoraplarda kullanılır.

Geleneksel Erkek Giyimi:

Yörede erkek kıyafeti genel olarak başta fes olmak üzere; ince ak ipekten, ketenden yakası düz omuzdan düğmeli işlik ve üzerine kolsuz yelek giyilir. Bele şal bağlanır. Pantolon tipindeki zıvga ise kalın kumaştandır. Aksesuar olarak; gümüşten yapılan köstek, muska ve saat kullanılır. Ayağa çarık ve yemeni giyilir. Çarık ve yemeni içine işlemeli ya da beyaz yün çorap giyilir.

Geleneksel Kadın Giyimi:

Merkez ilçe dışında kadın giyiminin geleneksel özellikleri yer yer hala korunmaktadır.
Sivas’ın bazı ilçe ve köylerinde kadın kıyafetleri farklılıklar gösterir. Genelde giyilenler sırayla; köynek, iç saya, dış saya, şalvar, elbise olarak bindallı, üç etek, dövme giyilir. Üzerine salta cepken, önlük, bele kuşak veya gümüş kemer, başa Bartın yazması, pullu, fes, Hindi adlı ince örtü örtülür.
Aksesuar olarak; zevkat tepesi, sıra altını, hutlama, hamaylı, şerit altını veya gümüş takılar kullanılır.
SIVAS_taraklar
El Sanatları

Çubukçuluk (Ağızlık yapımcılığı) :

“Ağızlıkçılık” veya “Çubukçuluk” ismiyle anılan el sanatının başlangıcı 1800 yılına kadar iner. Sivas ağızlıklarının yapımında Tokat-Erzincan-Erzurum-Kars ve Ağrı yörelerinden temin edilen “Germişek ya da karamuk” denilen ağaç cinsleri kullanılır. Son zamanlarda Sivas’ta ki ağızlıkçılar kalemlik, isimlik, tığ sapı, şamdan, minare maketi ve tükenmez kalem gibi hediyelik eşyalar da yapmaktadırlar.

Çarıkçılık:

Bir zaman Anadolu insanının ayağının giyeceği ve süsü olan çarık günümüzde artık kullanılma-maktadır. Çok az sayıda kalan ustaları tarafından hediyelik eşya olarak yapılmaktadır. Sırımlı ve tokalı olmak üzere iki cinsi yapılmaktadır.

Çubukçuluk (Ağızlık yapımcılığı) :

Çarıkçılık:

Gümüş İşçiliği:

Çeşitli aşamalardan geçerek tel ve ince levha haline getirilen gümüşten ahşap malzeme kaplanarak gümüş çekmece ve gümüş nalınlar yapılır. Diğer bir gümüş işçiliği ise telkari, kalem işi savattır. Bu işçiliklerde gümüş kemerler, bilezikler, bardak ve fincan zarfları, çay tabakları, çay tepsileri, broşlar, ağızlıklar ve tespih süsleri gibi eşyalar yapılır.

Bakırcılık:

Bakırcılık eski yay-gınlığını yitirmiştir. İl Bakırcılığının en eski örnekleri Sivas Müze-sinde sergilenmekte-dir.

Ustaların çalıştıkları bakırlara adlarını, bir din bü-yüğünün adını ya da ayet yazması gele-nektendir. Ancak ya-zıyı motifler arasına yerleştirmek güç olduğundan bu gelenek giderek kaybolmuştur. Bu tür süslemelere en çok Osmanlı dönemi bakır eşyalarına rastlanmaktadır.